‘De vloek van het gele eendje’, noemt mijn vader het. Het feit dat je overal gele auto’s ziet, wanneer je zelf in een gele eend rijdt. Of zwangere vrouwen, wanneer je zelf zwanger bent. Is dat de reden dat ik opeens overal om me heen artikelen tegenkom over het belang van (nieuwe) rituelen binnen en buiten de werkcontext? Omdat ik me nu fulltime heb gestort op Dit heeft zin? Of is er toch iets groters, iets anders aan de gang? Rituelen zijn hot en worden steeds ‘hotter’! En dat…is natuurlijk goed nieuws voor Dit heeft zin!
Wat maakt dat rituelen momenteel zo in de spotlight staan en wat zijn de ontwikkelingen in het rituele domein? Waar moeten we rekening mee houden in 2020? Ik neem je graag mee in de belangrijkste inzichten uit de artikelen van Vrij Nederland en Psychologie Magazine en hoe je hier in jouw werkcontext mee aan de slag kunt.
Vertraging, verzoening en verbinding
Waar vijf jaar geleden de term ‘rituelen’ nog in verband werd gebracht met geitenwollen sokken en new-age spiritualiteit, zijn rituelen tegenwoordig algemeen geaccepteerd in onze samenleving en in ons taalgebruik. Rituelen zijn hip en passen bij de moderne tijdsgeest waarin we ontdekken dat we in onze seculiere en individualistische samenleving toch ook heel veel waardevolle verbinding, betekenisgeving en zingeving zijn verloren. Rituelen brengen ons weer in contact met dat vergeten deel van onszelf. Ritueel opleider Joanna Wojtkowiak (universiteit van Humanistiek) zegt hierover in VN: “Rituelen gaan thuis, op het werk en in de maatschappij om vertraging, verzoening en verbinding. Vertraging omdat rituelen in de gejaagde wereld de tijd kunnen stilzetten en betekenis kunnen geven aan wat anders gedachteloos voorbij zou gaan. Verzoening om met onvermijdelijk tekort en verlies om te kunnen gaan, verbinding omdat we als enkelingen van elkaar losgezongen zijn geraakt en nieuwe manieren nodig hebben om een gemeenschap te vormen.”
Het belang van sociale structuren
Ook de technologisering van onze samenleving is hier debet aan. Zo gaan we volgens het Sociaal Planbureau minder bij elkaar op visite en zijn we bijna vergroeid met onze telefoon. ‘Minder op de telefoon zitten’ staat vrijwel bij iedereen in de top 5 van goede voornemens (ja ook bij mij!). In Psychologie Magazine verwijst de auteur ook naar het boek van Robert Putnam (Bowling alone) waarin hij aantoont hoe belangrijk sociale structuren zijn voor een gelukkige en gezonde maatschappij. Brokkelen ze af, dan voelen we ons minder veilig en neemt de tolerantie af. Inzichten die ontegenzeggelijk ook van toepassing zijn voor gelukkige en gezonde organisaties, denk je niet?
“Hoe we samenkomen, beïnvloedt de manier hoe we denken, voelen en betekenis geven aan de wereld” (Priya Parker)
Juist daarom is het zo belangrijk om nieuwe momenten en nieuwe vormen te vinden voor samenkomsten. Volgens de Zwitserse psychotherapeut Jeltje Gordon-Lennox hebben bijeenkomsten van oudsher vier kernfuncties: identiteit versterken, toewijding aan elkaar benadrukken, samenwerking vergemakkelijken en gevoel van verbondenheid vergroten. “Wanneer we fysiek samenkomen om blijdschap, gevoelen en zorgen te uiten, voelen we ons minder alleen, meer ondersteund, veilig en levend”, schrijft ze in haar boek Crafting secular ritual.
Ineffectieve rituelen opruimen
Om invulling te geven aan de vier kernfuncties, is het belangrijk dat een bijeenkomst meer dan alleen gezellig is. Cultuursociologen ontdekten dat bijeenkomsten met een duidelijke vorm en inhoud een sterker verbindend effect hebben dan bijeenkomsten waarin vorm en inhoud niet duidelijk zijn. “Hoe we samenkomen, beïnvloedt de manier hoe we denken, voelen en betekenis geven aan de wereld”, aldus bestuurskundige en auteur Priya Parker (The art of gathering) in hetzelfde artikel. We moeten volgens haar niet bang zijn om de traditionele vorm waarin we iets organiseren aan te passen als die niet meer voldoet. Zowel binnen als buiten organisaties. Een gedachte die ook omarmt wordt door toekomstpsycholoog Tom Kniesmeijer (artikel VN). In zijn visie op 2020 geeft hij aan dat het belangrijk is om de huidige rituelen in organisaties onder de loep te nemen en op te ruimen. Welke zijn nog effectief en welke niet? Zodat er ruimte komt voor nieuwe rituelen die echt werken.
Van bovenaf bedenken, van onderaf vormgeven
En nieuwe rituelen zijn er zeker nodig, zo geeft ook ritueelonderzoeker Martin Hoondert (universiteit van Tilburg) aan. Hij meent dat er nog een wereld te winnen is aan rituelen om overgangen te ondersteunen. Denk bijvoorbeeld aan een ritueel voor medewerkers die er door ziekte of zwangerschap een tijd uit zijn geweest. Zorg met een ritueel voor een vloeiende terugkeer zodat mensen zich weer snel verbonden en gezien voelen in hun team. Organisaties doen er goed aan om dit soort momenten voor zichzelf vast te stellen en te benoemen. De uitwerking en de vorm van deze rituelen moet je vervolgens vooral van onderaf laten invullen.
Ook Joanna Wojtkowiak is het daarmee eens. Een goed ritueel maak je samen met de mensen die het betreft. Je kunt het niet opleggen, want voor het ontwikkelen en uitvoeren van een ritueel is oprechte toewijding nodig. Anders wordt het een poppenkast en heeft het totaal geen zin. Een bijeenkomst moet iets ceremonieels hebben om het indruk te maken op hoofd én hart. Om dit te realiseren zijn drie elementen van belang: met wie ga je dit doen, welke waarden wil je uitdrukken en hoe breng je die op een elegante en simpele manier over? Daarnaast is het voor een goed ritueel belangrijk om de hele mens aan te spreken: niet alleen het denkvermogen, maar ook emotie en zintuigen als ruiken, proeven, horen en voelen. Dat kan door te spelen met taal, symboliek, muziek, stilte en eten.
Direct aan de slag: wat jij kunt doen
De inzichten van de bovenstaande experts op het gebied van betekenisgeving en rituelen, zijn goed toe te passen in de organisatiecontext. Ik geef je drie denkrichtingen waar je meteen mee aan de slag kunt:
1. Neem je rituelen onder de loep. Welke rituelen hebben jullie in je organisatie of in je team? Hoe ga je om met viermomenten, verwerken, verbinden en veranderen? Welke rituelen zijn effectief en welke niet? En misschien kom je erachter dat je voor sommige momenten nog rituelen mist. Inspiratie om hiermee aan de slag te gaan vind je in ons gratis E-boek ‘Het Organisatiegezin’. Of nodig ons uit voor een Rituelencheck-gesprek. Je ontvangt dan gratis en vrijblijvend een scan van jullie rituelen en tips om direct toe te passen in de organisatie.
2. Samen rituelen ontwikkelen. Heb je rituelen opgeschoond en helder? Weet je welke momenten nog rituelen nodig hebben? Ga dan samen met je team aan de slag om vanuit emotie, handeling en symboliek nieuwe passende rituelen te ontwikkelen. Wil je dit liever onder begeleiding doen? Dan hebben we de workshop ‘Rake rituelen maken’ waarin we samen interactief en laagdrempelig jullie rituelen ontwerpen.
3. Laat je inspireren door wat je om je heen ziet. Ben je op zoek naar inspiratie voor nieuwe rituelen? Kijk dan om je heen! Wat doe je in je privéleven rond bepaalde momenten? Hoe zou je die rituelen kunnen vertalen naar rituelen voor op en in je werk? In de sportwereld zie je bijvoorbeeld heel veel rituelen voor focus en prestatie. Denk aan visualiseren van een wedstrijd voor een gewenst resultaat, of de Nieuw-Zeelandse Hakka om het groepsgevoel te stimuleren en de identiteit te bekrachtigen. Hoe kun je van andere domeinen en andere culturen leren over de rituelen die je kunt inzetten in jouw organisatie? Wil je periodiek inspiratie ontvangen hierover? Meld je dan aan voor ons rituelenabonnement.
Je ziet het: 2020 wordt het jaar van zin geven en zin maken. Ik heb er zin in! Jij ook?